‘Een zaal vol aandachtig luisterende jongeren’
Brigitte van Dam, Drieklank, oktober 2022
Bij de term gregoriaans denken veel mensen misschien aan stokoude saaie gezangen in de Katholieke kerk. Voor zover ze er al een beeld bij hebben. Het koor Schola Cantorum Karolus Magnus heeft dan ook een missie.
Dirigent Stan Hollaardt, die ook het Gregoriaans koor in de Ontmoetingskerk leidt en bestuurssecretaris en zanger Jos Verhagen zijn met hart en ziel verbonden aan het gregoriaans. “We willen het authentieke gregoriaans als kostbaar cultureel en liturgisch erfgoed bewaren en propageren. Maar het ook in deze tijd plaatsen!’ Met name over dat laatste ging ons gesprek.
De stem van Titus Brandsma.
Op 4 september bracht het koor in de Ontmoetingskerk onder andere gregoriaanse gezangen over het leven van Titus Brandsma ten gehore. Stan had zich bij het samenstellen van het programma laten inspireren door de heilige, die in 1942 in de gevangenis schreef ‘Beata solitudo’, ik ben helemaal thuis in mijn kleine celletje!
“Ik zocht naar de oorsprong van deze tekst en vond deze onder andere bij de kartuizer-monniken. In hun strenge kloosterorde, gesticht in 1048, streefden ze naar verlichting door stilte en eenzaamheid.’ Stan vond een toepasselijke tekst en zette die op muziek om zo de stem van Brandsma te vertolken. Beiden kilken met voldoening terug op het optreden.
The Martyred Virgins
Ons gesprek vervolgt over ‘The Martyred Virgins’, een gregoriaans eerbetoon aan vrouwen die overal op de wereld slachtoffer werden en worden van uiteenlopende vormen van geweld, “een eeuwenoud en actueel probleem. De heilige vrouwen die als martelares worden vereerd, zijn voor hun dood vaak verkracht. Je kunt ze zien als voorvechters van alle misbruikte vrouwen.
” De koorleden schreven zelf een moderne litanie over verkrachte vrouwen en aantasting van de menselijke integriteit. Ze werd in het Latijn vertaald en door Stan getoonzet volgens een aloud stramien van het fenomeen ‘litanie’. Net voor de pandemie trad de Schoia hiermee in Amsterdam op bij ‘Faces of Rape!’ een tentoonstelling van een kunstenares die zo’n 35 portretten had gemaakt van ooit verkrachte vrouwen. “We zijn zingend in processie langs de portretten gelopen. De teksten zijn niet vrolijk, maar de melodieën geven hoop. Alle aanwezigen en ook wijzelf, allemaal mannen, ervoeren het als een ontroerend reinigingsritueel.”
Troost in coronatijd
In de Middeleeuwse pestepidemieën werden veelvuldig missen opgedragen om vergeving en genezing. Men zag de ziekte als een straf van God. Nu zien we dat gelukkig anders, maar op veler verzoek actualiseerde het Vaticaan dat oude misformulier voor de coronapandemie. Het nieuwe formulier, in het Latijn, werd wereldwijd verspreid maar het waren louter teksten.
Stan zocht er gregoriaanse muziek bij die deze ondersteunt. “Na het nodige uitstel vanwege de pandemie, zongen we de mis op 12 september vorig jaar in de St. Stevenskerk. En daarna op Allerzielen in de open lucht bij de ruïne van de St. Walrick en de koortsboom in Overasselt. Een van oudsher heilige plek. We zongen daar voor allen die lijden en geleden hebben”
Paaszingen
De Schola komt overigens vaker op die bijzondere plek.
“Sinds 2007 lopen we daar in de vroege ochtend van Paaszaterdag als Benedictijner monniken in processie naar de koortsboom en naar de ruïne. Dan zingen we over de opkomst van het zonlicht, de opstanding van Christus en het leven na de dood. Er zijn altijd veel mensen, maar toch is het stil en ingetogen.
Festival ‘Le Guess Who’
“In 2016 was de Schola present op dit jaarlijkse internationale jongerenfestival voor moderne vernieuwende muziek in Utrecht. De Amerikaanse gastcurator van het festival, Julia Holt, wilde gregoriaanse gezangen op het programma en de Schola kreeg de eer. “We zongen toen onder andere de litanie van de Martyred Virgins. voor een zaal vol aandachtig luisterende jongeren, die vast onbekend waren met het gregoriaans, maar ons bedankten!’
Hartenwens
En begin dit jaar was de Schola in de kapel van een Brabant verzorgingshuis. Een oude bewoonster wilde zo graag nog een keer een gregoriaanse liturgie bijwonen. Aan de verzorger lichtte ze toe: ‘Ge verstoat er nie veul van, moar het komt recht bij oe binne’.
De Schola vervulde deze hartenwens en mevrouw genoot, te midden van haar familie. Twee weken later overleed ze.
“Het was fijn dat we dit nog voor haar konden doen.”
Stan en Jos voltooiden overigens ook het boek van Jacques Ianssen (overleden in 2018).
Zondag 9 oktober zingen Schola en Gregoriaans koor in de kerk in Berg en Dal, zie pag 19. Ik ben onder de indruk van wat de Schola doet om het gregoriaans levend te houden en van hoe die eeuwenoude muziek kan aansluiten bij ons leven vandaag de dag.
