Frank Bosman op Katholiek.nl
Agnes, Thecla, Anastasia, Eulalia, Cecilia, bid voor ons. Dat klinkt indringend op de pas verschenen cd ‘The martyred virgins’ van de schola cantorum Karolus Magnus die op 8 maart, Internationale Vrouwendag, in de Tweede Kamer wordt gepresenteerd. Een dappere uitvoering waarbij eeuwenoude geestelijke muziek wordt gekoppeld aan geweld tegen vrouwen.
Regelmatige worden vrouwen slachtoffer van gewelddadige, vaak ook seksuele misdaden. Vrouwen zijn vooral in oorlogsgebieden wereldwijd vaak het eerste slachtoffer, maar ook dichterbij huis haalt seksueel geweld tegen vrouwen helaas veel te vaak het nieuws. Het christendom staat soms naast deze getroffen vrouwen, maar helaas heeft zij ook veel te vaak aan de kant van de daders gestaan. Enerzijds kent de vroege kerk een hele traditie van jonge vrouwen, die hun maagdelijkheid om Christus’ wil wilden bewaren en daarvoor met hun leven moesten betalen. Denk aan bekende martelaressen als Agnus, Felicia en Perpetua. Aan de andere kant heeft de kerk geweld tegen vrouwen te vaak gelegitimeerd. Schaamte en sociale isolatie troffen gelovige vrouwen bovenop het geweld zelf. Er geen herdenkplaatsen of rouwrituelen voor deze talloze getroffen vrouwen.
Martelaressen
Getroffen door het boek Geometrie van de liefde van Margaret Visser vatte de Schola Cantorum Karolus Magnus het plan op een speciale cd samen te stellen. The Martyred Virgins is een ‘Gregoriaanse gedenkplaats’ voor alle gemartelde maagden vroeger en nu. Het werk bestaat uit Gregoriaanse gezangen uit het officie voor de H. Agnes (inclusief teksten uit haar vita door Ambrosius), gelardeerd met oude en nieuwe verhalen over heilige martelaressen. De liturgie begint met een speciale versie van de litanie van alle heiligen, waarin deze keer louter martelaressen ter bescherming en vertroosting worden aangeroepen. “H. Thecla, H. Peagia, H. Eulalia, bidt voor ons.” Het nalezen van deze – vaak met gruwelijke details doorspekte – verhalen, brengt elke moderne lezer in dubio: grenzeloze eerbied voor de offers die deze vrouwen brachten, en tegelijkertijd een diep onbegrip voor de verheerlijking van dit lijden in de geschiedenis van de Catholica.
Heftige verhalen
Tussen de Gregoriaanse zangen, die een gevoel van tijdloosheid oproepen, worden enkele heftige verhalen voorgelezen van de vrouwen om wie het in deze liturgie gaat. De verhalen zijn omgekeerd chronologisch. Tamar die door haar eigen broer verkracht wordt (2 Sam.13), staat nog op enige afstand van ons staat. (Na het lezen van dit soort gruwelverhalen is het niet vanzelfsprekend om van ‘H. Schriften’ te spreken.) Maar dat verandert snel door het verhaal over onze eigen Keetje Tippel die zichzelf hoereert om haar familie te kunnen onderhouden. De verhalen van de Maggies (ongewenst zwangere vrouwen uit Ierland, toevertrouwd aan de ‘zorg’ van de kerk) en de verslagen van de massaverkrachtingen in de Rwandese burgeroorlog zitten akelig dicht op de huid. Rillingen lopen over je rug als deze verhalen hoort worden voorgelezen, in het Engels, net als de Latijn ooit, nu de lingua franca.
‘Verlos ons’
De liturgie wordt afgesloten met het tweede gedeelte uit de litanie van alle heiligen (waarmee ook begonnen was). Nu volgt het gedeelte Christi exaudi nos (…) libera nos Domine. Alleen wordt God nu niet gesmeekt om verlossing van ‘zomaar’ alle zonden. Nee, nu wordt een pijnlijk scrupuleuze opsomming gegeven van wat die abstracte ‘zonde’ nu concreet inhoudt. Ab omni opressione, a labore puerorum, a spoliatione liberatatis, ab ultione honoris causa, ab incestu, a vi coniugali, ab abusione vi sexuali, libera nos. “Verlos ons van alle onderdrukking, van kinderarbeid, van vrijheidsberoving, van erewraak, van incest, van huwelijksgeweld, van alles seksuele geweld. Het is een trieste opsomming van de krantenkoppen van onze tijden.
Monument
Karolus Magnus zet een zeer verrassend en tegelijk zeer indringend portret neer van de vergeten, mishandelde vrouw in 2000 jaar christendom. De oude Gregoriaanse gezangen contrasteren met de Engelse tekstlezing als verstilling met ingehouden woede en plaatsvervangende schaamte. The Martyred Virgins is een waarlijk monument voor Tamar, Agnes, Perpetua, de Maggies en de Rwandese verschoppelingen. Tegelijkertijd drukt deze liturgie ons met onze neus op de concreetheid van het kwaad dat in onze wereld woont. ‘Kwaad’ is geen abstract rekensommetje dat je kunt oplossen als je maar lang genoeg doortheologiseert, maar is in al zijn concreetheid een voortdurende aanklacht gericht tot iedereen die zich christen durft te noemen.
Te rogamus audi nos, pro iure aequali, pro caritate et amore, pro sinceritate corporali et spirituali. “Wij bidden u, verhoor ons, voor gelijke rechten, voor zorg en liefde, voor lichamelijke en geestelijke integriteit.”