Katrijn Kuypers in het Tijdschrift voor gregoriaans.
Twee jaar geleden hoorde ik voor het eerst het programma waaraan Stan Hollaardt en zijn Schola Cantorum Karolus Magnus uit Nijmegen nu al zes jaar werken.
Muziek voor de Maagd Martelaressen, een hele rij vrouwen vanaf het begin van het christendom tot nu, zoals Stan het zegt. Een aangrijpend programma was dat op het Nederlands Gregoriaans festival in Ravenstein, niet alleen omdat de muziek goed gekozen was en mooi werd uitgevoerd, maar omdat die werd gepresenteerd in de vorm van een officie en de Latijnse gezangen werden afgewisseld met teksten in het Nederlands. Geen Bijbelteksten maar verslagen van vrouwen van nu en uit het recente verleden: Keetje Tippel, verkrachte vrouwen uit Ruanda.
Wat is de link met de Maagd Martelaressen? We hebben het over heiligen van wie het historisch bestaan niet altijd zeker is (Caecilia, Catharina) en de verhalen zijn meestal zo gruwelijk dat we ons niet kunnen voorstellen dat ze echt zijn gebeurd – opsluiting. radbraken. Borsten afhakken, ogen uitsteken: de gewone onthoofdingen zijn daar nog milde terechtstellingen bij. Van de historische ‘Maagd Martelaressen’ kun je gerust stellen dat ze ook verkracht zijn, ondanks de term ‘maagd’. Die titulatuur kregen die vrouwen alleen maar om ze voor de kerk acceptabel te maken. Afschuwelijk.
Doet men zulke dingen vrouwen echt aan? Ja. en nog steeds. Eeuwenlang is geweld tegen vrouwen niet erkend en konden vrouwen er niets tegen doen. De rechteloosheid hoorde bij je minderwaardige positie als vrouw. Verkrachting als oorlogsmisdaad staat pas zeer recent op de agenda van de Verenigde Naties, maar nog steeds is die strijd voor vrouwen niet gestreden, zie het recente stenigen van vrouwen in Afghanistan en de ‘blijf van mijn lijf’-huizen bij ons.
Moet ik dit nu in een cd recensie schrijven? De Schola Cantorum Karolus Magnus zingt prachtig en de litanie van negen minuten waarmee de cd begint, trekt je in een trance van het kabbelende gregoriaans, maar dan klinkt weer een recente tekst in het Engels als een lectio waar je niet om heen kunt. De tekst is duidelijk en onontkoombaar: wegdromen bij de mooie klanken van het gregoriaans kan niet. Het devies luidt: blijf bij de les!
Hoe kan het hemelse gregoriaans gecombineerd worden met zulke teksten? Ze zijn gruwelijk. Maar dat zijn de Latijnse teksten ook. Dit project van de Schola Cantorum schudt ons wakker. Gregoriaans is niet om bij in te dutten. De eenstemmigheid en de relatief eenvoudige muziek dwongen de zangers en de luisteraars eeuwenlang om na te denken over de voorgeschotelde teksten en wij, die het Latijn nauwelijks meer machtig zijn, ‘genieten’ van rustgevende klanken. Dat is een belediging voor de makers ervan! We moeten terug naar de betekenis van de teksten. De Schola Cantorum Karolus Magnus pakt daarvoor een onderwerp bij de horens waarop het taboe nog maar net doorbroken is. Hoewel? Nu bekend is geworden hoeveel schade de kerk heeft berokkend bij jonge jongens op internaten door geestelijken, is de beerput over schade aan vrouwelijke slachtoffers nog nauwelijks geopend.
Het zachte gregoriaans, eerste klas uitgevoerd door de mannen – het moet nogmaals gezegd – wordt in deze context soms als snijdende messen, onontkoombaar. Kortom. hier is een cd waarvan je in meerdere opzichten de rillingen over de rug lopen.
De officiële presentatie ervan vindt plaats op 8 maart in Den Haag: Internationale Vrouwendag’.